بی توجهی به محتوای درس تربیت بدنی

عليرغم اينكه استفاده از برنامه تربيت بدني براي تفريح، لذت بردن و سرگرم شدن جزء نيازهاي اساسي دانش‌آموزان است اما به محتواي درس تربيت بدني همچنان بي توجهی مي شود. به راستي نيازهاي آموزشي درس تربيت بدني و ورزش مدارس چيست؟ تحقيق زير به "بررسي نيازهاي آموزشي درس تربيت بدني و ورزش مدارس متوسطه ايران" پرداخته است...

به گزارش ايسنا، "بررسي نيازهاي آموزشي درس تربيت بدني و ورزش مدارس متوسطه ايران" تحقيقي است كه توسط رحيم رمضاني نژاد، مهرعلي همتي نژاد، حميد محبي و سيد محمد نيازي انجام شده است.

درس تربيت بدني و ورزش، بخش سازنده در برنامه‌هاي آموزشي مدارس و وسيله و روشي براي تامين سلامتي، نشاط و تعادل هيجاني و تربيت اجتماعي است از اين رو دستيابي به چنين اهداف ارزشمندي، فقط از راه تدوين برنامه‌هاي نظامدار و هدفمند امكان‌پذير است. در تنظيم چنين برنامه‌اي نيز نمي‌توان نيازهاي فراگيران را ناديده گرفت، بنابراين در دروسي كه اثرات عاطفي و اجتماعي خاصي دارند (مانند درس تربيت بدني) بايد نظرات و ديدگاه‌هاي مختلف را جويا شد.

مهمترين هدف مطالعات نيازسنجي، فراهم آوردن اطلاعات بر اي برنامه‌ريزان است. گام اول و مقدماتي در برنامه‌ريزي آموزشي، تعيين نيازهاي آموزشي است كه بخشي از برنامه‌ريزي ويا بخشي از ارزشيابي يك برنامه است.

آنچه كه عملا در برنامه ورزش و تربيت بدني بايد اجرا شود، با ساير برنامه‌هاي درسي مدارس متفاوت است، دانش آموزان بيشتر، متمايل به انجام فعاليت براساس نيازها و علائق خود هستند تا آنچه كه در كتاب يا دستورالعمل‌ها تدوين شده است. در برنامه‌ريزي درسي، مرحله تجزيه و تحليل يادگيرنده به بررسي ويژگي‌ها، نيازها و علايق فراگيران وابسته است؛ از اين رو، افراد مختلف بايد به فراخور توانايي خود در برنامه‌ريزي مشاركت داشته باشند.

با توجه به وجود مشكلات فراواني كه در برابر اجر اي بهترين برنامه درسي در مدارس كشور وجود دارد؛ اما از سال 1378 تلاش‌هاي زيادي براي غني‌سازي و تقويت درس تربيت بدني از سوي نويسندگان و محققان قرار گرفته است، مثلا، اعتباريابي نظري برخي از كتاب‌هاي راهنماي معلم تربيت بدني در دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزش و پر ورش و اصلاح برنامه درس تربيت بدني توسط كميسيون تخصصي برنامه‌ريزي و تاليف آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي و كارودانش، از اقدامات مهم در اين زمينه است.

نيازهاي آموزشي، نشان دهنده تقاضاهاي آموزشي يا ضرورت و اهميت آموزش‌هاي معيني در برنامه است و اين نيازها مبنايي براي برنامه‌ريزي و تدوين محتواي آموزشي است. زمينه‌هاي تحقق پاسخگويي به نيازها، از طريق برنامه در سي و پيش‌بيني‌هاي آموزشي فراهم مي‌آيد.


اين پژوهش از نوع توصيفي بوده كه با روش پيمايشي انجام گرفته است
كليه متخصصان (دارندگان مدارك كارشناسي ارشد و دكتري تربيت بدني)، معلمان، دانش آموزان و والدين دانش آموزان ساكن مراكز 24 گانه استان كشور (به جز استان‌هاي سيستان و بلوچستان، فارس، يزد و هرمزگان) جز جامعه آماري تحقيق بودند.

براساس اهداف درس تربيت بدني در حيطه‌هاي تربيتي، چهار نياز آموزشي به عنوان متغيرهاي اصلي محسوب شدند، با توجه به هدف تندرستي و آمادگي جسماني، نياز جسماني شامل انواع حركات و بازي‌هاي ساده و همچنين تمرينات مرتبط با آمادگي حركتي – ادراكي و عوامل آمادگي جسماني بود. نياز مهارتي- ورزشي براساس هدف رواني – حركتي تنظيم شده بود و نياز به آموزش و يادگيري در برگيرنده انواع مهارت‌هاي ساده و رشته‌هاي ورزشي بود. سومين نياز به هدف عاطفي – اجتماعي درس تربيت بدني مربوط بود و ميزان رضايت، لذت، ارتباط، تعامل، همكاري و پيشرفت را اندازه‌گيري مي‌كرد. در نهايت، نياز دانش آموزان به فراگيري اطلاعات علمي و آشنايي آنان با جنبه‌هاي كاربردي علوم ورزشي جزء نيازهاي شناختي محسوب شده‌اند.

بررسي تحقيقاتي كه در سي سال گذشته در مورد جنبه‌هاي مختلف درس تربيت بدني مدارس كشور انجام گرفته است، اين واقعيت را آشكار مي‌سازد كه به برنامه و محتواي درس تربيت بدني كمتر توجه شده است.

تحقيقات بسيار اندك در زمينه درس تربيت بدني نيز نتوانسته است در درس تربيت بدني تحولي ايجاد كند. البته موضوع تدوين كتاب درسي براساس نظرات سرگروه‌هاي آموزشي تربيت بدني در كشور از سال (1382- 1379)، اعتبار سنجي شد و نهايتا اعلام گرديد كه امكانات لازم براي اجراي اين برنامه‌ درسي وجود ندارد.

آزمودني‌هاي اين تحقيق از نظر دانش، تجربه و تخصص متفاوت بودند و اين موضوع بر ميزان اختلاف نظر و همچنين بر اولويت‌بندي متفاوت نيازهاي آموزشي اثر گذاشته است. ضمنا در اعلام نيازهاي آموزشي، درس تربيت بدني از ديدگاه دانش‌آموزان، معلما ن و متخصصان بر امكانات و فضاهاي آموزشي مدارس تاثيري نداشته، و نيازهاي آموزشي بدون توجه به عامل مذكور و اولويت‌بندي شده است، اما ممكن است والدين در بيان نيازهاي دانش‌آموزان، تحت تاثير علائق و تمايلات فرزندان خود قرار گرفته باشند.

بررسي ميانگين رتبه نيازهاي جسماني – حركتي ، مهارتي، شناختي و عاطفي – اجتماعي به تفكيك از ديدگاه متخصصان،معلمان، دانش اموزان و والدين نشان مي‌دهد كه رتبه نيازهاي جسماني – حركتي و رتبه نيازهاي مهارتي – ورزشي براي دانش‌آموزان دختر و پسر، به ويژه از ديدگاه متخصصان و معلمان بسيار مشابه است همچنين اولويت‌بندي نيازهاي مذكور از ديدگاه دانش‌آموزان به ديدگاه والدين نزديك است. با پذيرش توافق نظر آزمودني‌ها در مورد ميانگين رتبه نيازها (متخصصان و معلمان) يا ( دانش آموزان و والدين) مي‌توان الگوهاي متفاوتي براي برنامه‌ريزي درس تربيت بدني ارائه كرد.

به طور كلي نتايج تحقيق حاضر با بررسي نيازهاي مختلف آموزشي دانش‌آموزان دردرس تربيت بدني براساس اهداف شناخته شده دانش تربيت بدني و علوم ورزشي براي مدارس از ديدگاه متخصصان و معلمان (گروه‌هاي كارشناسي و حرفه‌اي)، فراگيران و والدين نشان داد كه مي‌توان با سامان‌دهي يافته‌هاي پژوهشي، الگوهاي مختلفي را براي برنامه‌ريزي درس تربيت بدني ارائه كرد؛ به طوري كه ديدگاه تركيبي يا مشترك آزمودني‌هاي تحقيق در مورد رتبه و نيازهاي دانش‌آموزان با مباني نظري درس تربيت بدني در مدارس، نظرات و تجارب اعلام شده در كتاب‌ها و مقالات متعدد سازگار باشد، و سلسله مراتب اولويت اين نيازها با اصول رشد و يادگيري حركتي، اصول تدوين فعاليت‌هاي متناسب با اهداف و برنامه درس تربيت بدني، و همچنين با ويژگي‌ها و نيازهاي رشد جسماني، شناختي و عاطفي – اجتماعي دانش آموزان مطابقت داشته باشد.

نكته اساسي در تفسير و كاربرد يافته‌هاي تحقيق اين است كه كارشناسان برنامه‌ريزي درسي و يا معلمان تربيت بدني بايد با استفاده از اين الگوها، فعاليت‌هاي متناسب با نيازها را تدوين كنند و آنها را در يك دوره آزمايشي به اجرا بگذارند.

بررسي يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه مي‌توان الگوهاي مختلفي را براي برنامه‌ريزي درس تربيت بدني پيشنهاد كرد. اين نتايج نه فقط براي تدوين الگوي خاص برنامه‌ريزي درس تربيت بدني، بلكه به مثابه يك راهنماي آموزشي با توجه به شرايط مدارس مناطق مختلف كشور و همچنين در استراتژي توسعه فضاهاي روباز و بسته، تدارك ابزارهاي ورزشي، استاندارد سازي اهداف‌، برنامه و فعاليت‌هاي دوره‌هاي تحصيلي و روش‌هاي اندازه‌گيري و همچنين ارزشيابي درس تربيت بدني مفيد است. ازطرف ديگر با تحقيقات مختلف مي‌توان نيازهاي مديريتي و پشتيباني‌(منابع مالي، تجهيزات امكانات، نيروي انساني و غيره) هر يك از برنامه‌هاي درسي را بررسي كرد.

با اينكه آزمودني‌هاي تحقيق از اطلاعات يكساني برخوردار نيستند، اما به هر صورت بايد ميان نظرات توافق كرد. اگر اختلاف نظر وجود داشته باشد، معمولا دو روش براي اولويت‌بندي پيش‌بيني شده است كه عبارتند از:
1-‌ اولويت بندي توسط محقق يا مسئول نيازسنجي
2- استفاده ازنظرات كارشناسان خبره در پايان نيازسنجي

براساس اصول مختلفي كه براي نيازسنجي بيان شده است، در ارائه الگو بايد به چند نكته مهم توجه كرد. نخست اينكه، براي استفاده از الگوهاي پيشنهادي در سطح منطقه‌اي و حتي در سطح مدرسه لازم است امكانات آموزشي – ورزشي در نظر گرفته شود و فعاليت‌هاي متناسب با امكانات تدوين گردد. دوم اينكه، چون ميزان پاسخ و رتبه‌بندي نيازهاي دانش‌آموزان توسط آزمودني‌ها تابع دانش و اطلاعات آنهاست، و اگر توجه يكسان و برابر يا هم وزن تلقي كردن اين نظرات (تركيب نظرات يا ديدگاه مشترك) قابل قبول نباشد، بايد از الگوهاي درسي مبتني بر ديدگاه مشترك والدين و دانش‌آموزان و يا ديدگاه مشترك معلمان و متخصصان استفاده كرد.

البته توجه نابرابر به ديدگاه‌ها، به حساسيت موضوع و نوع نياز در اين تحقيق بستگي دارد، مثلا به نظر مي‌رسد نيازهاي مهارتي – ورزشي براي كليه آزمودني‌هاي تحقيق نسبت به نيازهاي عاطفي – اجتماعي روشن و واضح بود. از طرف ديگر، خلاصه و محدودكردن نيازها به عامل و شاخص‌هاي كلي، به نزديك كردن ديدگاه‌ها و ارائه يك الگوي تركيبي كمك مي‌كند، استفاده از ديدگاه مشترك، در حقيقت برقراري نوعي توا فق بين نيازهايي است كه گروه‌هاي مختلف در مورد رتبه آنها اختلاف نظر (تفاوت معني دار) دارند. البته دستيابي به موافقت كامل يا صد در صد، كار مشكلي است.

در الگوي پيشنهادي اين تحقيق، كليه نيازهاي آموزشي با استفاده ازروش تحليل عامل در چند هدف اصلي خلاصه شده است. براساس اين الگو، هدف تندرستي و مهارتي يا نيازهاي جسماني و مهارتي،زير مجموعه هدف رواني – حركتي، نيازهاي دانشي، زير مجموعه هدف شناختي و اهداف اجتماعي اخلاقي و عاطفي يا نيازهاي نگرش نيز زيرمجموعه نيازهاي نگرشي قرار گرفته‌اند. اين قسمت از الگو، براساس مباني نظري و مرور پيشينه تدوين شده است، ولي نيازهاي آموزشي مختلف براساس روش تحقيق عاملي در زيرمجموعه سه هدف اصلي و اختصاصي تربيت بدني قرار گرفته‌اند.

برنامه‌ريزي براساس اين الگو، جوانان را با اطلاعات مفيد و كاربردي در ارتباط با حفظ سلامتي و بهداشت آشنا خواهد ساخت. از طرف ديگر، محتواي برنامه درسي و فعاليت‌هاي ورزشي بايد در جهت حفظ وضعيت ظاهري قرار گيرد، چون اين نياز در دوره جواني از اهميت ويژه‌اي برخوردار بوده و استفاده از برنامه تربيت بدني براي تفريح، لذت بردن و سرگرم شدن جزء نيازهاي اساسي دانش‌آموزان است.

متن كامل اين پژوهش در نشريه پژوهش و علوم ورزش شماره 33 تابستان 1388 آمده است.